Eğitimde Farkındalık

Farkındalık (Mindfulness), hepimizde olan ve geliştirilebilen anda kalma becerisidir. Bedensel duyumlarımızı, duygularımızı ve düşüncelerimizi yargılamadan, onları değiştirmeye çalışmadan gözlemleyerek bilinçli bir şekilde anı yaşamaktır. Koşturmacadan ve her zaman “yapma” modundan çıkıp “var olma” moduna girmektir.

Mindfulness, duyusal seviyede neler olup bittiğinin bilincinde olmak demektir: duyduklarımızın, gördüklerimizin, hissettiklerimizin bilincine varabiliriz. Aynı zamanda iç dünyamızdaki duygu ve düşüncelerin de farkına varabiliriz. Farkındalığı geliştirmek zihnimizin ve iç dünyamızın nasıl çalıştığını daha iyi anlamamıza yardımcı olur.

Mindfulness temelli programlar 1979’dan bu yana geliştirilmektedir, Avrupa ve ABD’de yaygın olarak sağlık, kurumsal ve eğitim sektörlerinde uygulanmaktadır. 35 seneyi aşkın bir süredir de Mindfulness birçok bilimsel araştırmanın konusu olup bugün Mindfulness’ın beyine ve davranışlara getirdiği faydalar kanıtlanmıştır. Farkındalığın beynimizin yapısını değiştirerek stres, kronik ağrılar, depresyon, kaygı gibi birçok belirtileri azaltmada etkisi olduğu gibi aynı zamanda genel iyi bir ruh hali edinmemize yardımcı olur.

Mindfulness pratiğinin eğitim alanına girmesi 2000li yılları bulmuştur ve ilk olarak öğretmenler için eğitimler düzenlenmiştir. Daha sonra çocuklar ve ergenlere uyarlanmış programlar geliştirilmiş ve farkındalığın gençlerin üzerindeki etkileri bilimsel araştırılmalara konu olmaya başlamıştır.

Bugüne kadar yapılan araştırmalardan yola çıkarak, iki taraflı bir model ortaya çıkmaktadır; çocuklarda gözlemlenen temel sonuçlar şunlardır [1], [2], [3], [4]:

• Dikkatin artışı
• Duygusal stabilite (dürtü kontrolü)

Farkındalık pratiğiyle beraber, dikkatimizin ve zihnimizin nasıl çalıştığını ve dikkatimizin nasıl dağıldığını deneyimsel düzeyde anlarız. Öğrenciler zihinlerinin dağıldığını fark etme kapasitelerini geliştirirler ve böylelikle neyin üzerine dikkatlerini verdiklerini seçebilirler.

Dürtü kontrolü için ise benzer bir işleyiş biçimi geçerli. Çocuk, duygularını bastırmaktansa dürtüyü tanıyabilme kapasitesini geliştirir. Mindfulness pratiği aynı zamanda dürtü ve tepki arasında bulunan o küçük aranın farkındalığını artırır. Bu farkındalık çocuğa tepki verip vermeme konusunda bir özgürlük, bir seçim hakkı kazandırır.

Bir disiplin aracı olmaktansa, Mindfulness çocuğun kendi özgür iradesini geliştirmeyi hedefler. Zamanla ve pratikle Farkındalığın etkileri ve faydaları doğal bir şekilde ortaya çıkar.

Nörobiyolojik bakış açısından ele aldığımızda, sinir sisteminin durumunun çocuğun öğrenim kapasitesini etkilediğini biliyoruz. Stres, kaygı veya kriz anlarında muhakeme kapasitesinden sorumlu beyin bölgeleri, “kaç” veya “savaş” gibi primitif cevapları destekleyen spesifik bir sinir sisteminin harekete geçmesiyle devre dışı bırakılıyor. Yani, muhakeme ve öğrenim gibi vakit alan beyin fonksiyonlarının düzgün işleyebilmesi için sinir sistemin sakin ve güvende olması gerekiyor [5], [6].

Mindfulness eğitimi çocuklara bir aktivasyon sisteminden ötekine geçebilmelerini sağlayan araçları temin ediyor. Bunu, eğitim süresince farklı teknikleri öğreterek sağlıyor:

• Duygu spektrumunun daha iyi tanınması için ortaya çıkan duygu durumlarını tanımlamak.
• Dikkati seslere, görülenlere ve etrafa yönlendirmek (sinir sisteminde “iyi” hali aktive eden bir teknik, stres anında çocuk için çok yararlı bir araç).
• Kendine dönebilmek için faydalı bir araç olan nefes ve beden duyumlarıyla çalışmak.

Bu tekniklerin ardındaki ana fikir dikkati yöneltme ve duygusal regülasyon öğreniminde bir bilim ve bir sanat şekli yatmasıdır. Öğrenilen tekniklerin kriz veya stres anında işe yarayabilmeleri için sakinlik ve iyi hal durumlarında pratik edilmeleri gerekir.

Mindful Istanbul okullarda Farkındalık eğitimi verirken Mindful Schools programını kullanıyor. Bu program, 6 yaş ve üstü gruplara 15 dakikalık dersler vasıtasıyla temel Farkındalık pratiklerini öğretmeyi hedefliyor.

[1] Black, D. S., Milam, J., and Sussman, S. (2009). Sitting-meditation interventions among youth: a review of treatment efficacy. Pediatrics 124, e532–e541. doi: 10.1542/peds.2008-3434

[2] Meiklejohn, J., Phillips, C., Freedman, L., Griffin, M. L., Biegel, G. M., Roach, A., et al. (2012). Integrating mindfulness training into K-12 education: fostering the resilience of teachers and students. Mindfulness 3, 291–307. doi: 10.1007/s12671-012-0094-5

[3] Rempel KD. Mindfulness for children and youth: A review of the literature with an argument for school-based implementation. Can J Couns Psychother. 2012; 46(3): 201-20.

[4] Zenner, C., Herrnleben-Kurz, S., & Walach, H. (2014). Mindfulness-based interventions in schools—A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 5(603), 1–20. doi:10.3389/fpsyg.2014.00603

[5] A. M. Bauer , J. A. Quas , & W. T. Boyce (2002). Associations between physiological reactivity and children's behavior: Advantages of a multisystem approach. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 23, 102–113.

[6] McCraty, R., Atkinson, M., Tomasino, D., Goelitz, J., & Mayrovitz, H. N. (1999). The impact of an emotional self-management skills course on psychosocial functioning and autonomic recovery to stress in middle school children. Integrative Physiological and Behavioral Science, 34 (4), 246-268.